Ze worden ‘randoseru’ genoemd, kosten honderden dollars en de aankoop ervan is een soort sociaal ritueel geworden.
Niemand dwingt hen om ze te gebruiken. Er is geen decreet, geen verordening en geen enkel ander voorschrift dat de aankoop ervan verplicht stelt. Toch ondergaan Japanse gezinnen met kinderen die op het punt staan om naar school te gaan elk jaar (vooral in mei of augustus) hetzelfde ritueel: ze gaan winkels af om met de grootste zorg de rugzak uit te kiezen die hun kind tijdens zijn zes jaar op de basisschool zal vergezellen. Ze letten daarbij op de kleuren, vormen, stoffen… maar niet op het model.
Dat is vanzelfsprekend: de rugzak moet een ‘randoseru’ zijn.
‘Randoseru’? Precies. Het woord zegt je misschien niet veel, maar als je vaak strips leest of Japanse series en films kijkt, is het artikel zelf je waarschijnlijk wel bekend. De ‘randoseru’ (een stijl, geen handelsmerk) zijn de rugzakken die kinderen in Japan tijdens hun eerste schooljaren gebruiken, het equivalent van onze basisschool. Ze zijn groot, stijf, meestal van leer en hebben meestal hetzelfde ontwerp: rechthoekig, met schouderbanden en een enorme klep.
Waar komen ze vandaan? De naam ‘randoseru’ verwijst naar hun oorsprong, aan het einde van de 19e eeuw. Het woord is een soort aanpassing van het Nederlandse ‘ransel’, wat vertaald kan worden als ‘rugzak’ of ‘rugtas’. En dat is geen toeval. Naar verluidt waren de eerste gebruikers van de ‘randoseru’ de Japanse soldaten aan het einde van de Edo-periode, die ze gebruikten voor hun bagage. Het ontwerp moet in de smaak zijn gevallen bij de prestigieuze Gakushūin, een instelling die was opgericht om de kinderen van de aristocratie op te leiden, want rond 1885 besloot men een soortgelijk model als officiële rugzak in te voeren.
Andere versies vertellen dat in die jaren, aan het einde van het decennium van 1880, premier Itō Hirobumi prins Yoshihito (acht jaar oud) een schoolrugzak van leer gaf die deed denken aan de rugzakken die soldaten op hun rug droegen. Hoe dan ook, de ‘randoseru’ werden een groot succes en vormden een traditie die de overgang van de 19e naar de 20e eeuw en van de 20e naar de 21e eeuw heeft overleefd, met alle oorlogen, politieke omwentelingen en modetrends van dien.
Een symbool van onderscheid? Tegenwoordig zijn ze eerder een symbool van gemeenschap. In de loop van de decennia zijn de ‘randoseru’ zo populair geworden en zo wijdverspreid in scholen in heel Japan dat ze bijna een tijdloos icoon zijn geworden. Ze werden door de ouders gebruikt en worden nu door de kinderen gebruikt. Het zijn meestal de grootouders die ze aan hun kleinkinderen geven en gezinnen besteden tijd, middelen en aandacht aan het kiezen van de beste rugzak voor hun kinderen.
Mainichi Shimbun, een van de belangrijkste kranten van het land, omschrijft het als iets dat lijkt op een “initiatieritueel” voor kinderen die op het punt staan om naar school te gaan. “Het aanschaffen van een ‘randoseru’-rugzak voor het eerste leerjaar is een belangrijke mijlpaal in de kindertijd in Japan, en het kiezen van de juiste rugzak die zes jaar meegaat is een cruciale beslissing”, schreef Moe Yamamoto in juni.
Het klinkt misschien overdreven, maar gezinnen kiezen vaak verrassend vroeg een rugzak, een jaar voordat het kind naar school gaat (ze beginnen in mei met de voorbereidingen voor het schooljaar dat in april begint) en letten op alle details. In het warenhuis Isetan wordt zelfs een speciaal evenement georganiseerd met honderden modellen om uit te kiezen qua ontwerp, kleur en materiaal.
Zijn ze zo gewoon? In 2024 wijdde Motoko Rich, verslaggever van The New York Times in Tokio, een reportage aan hen, die begint met een interessant experiment. Rich vertelt over de eerste schooldag op een school in Koto, Tokio, en kijkt vervolgens hoeveel basisschoolkinderen de beroemde rugzakken dragen. Haar conclusie is duidelijk: “Bijna allemaal”. “Het is geen norm die door iemand wordt opgelegd, maar een regel die we allemaal samen naleven”, bevestigt Shoko Fukushima, adjunct-hoogleraar onderwijsadministratie aan het Chiba Institute of Technology.
Maar… hoe zien ‘randoseru’ eruit? Hoewel de traditie de afgelopen decennia in stand is gebleven, zijn de rugzakken niet immuun gebleven voor modetrends. Vroeger was het gebruikelijk dat jongens zwarte rugzakken droegen en meisjes rode, maar dat is veranderd. En dat weten we zeker, want er is een ‘randoseru’-vereniging die de trends volgt: kleuren (lavendel en roze zijn populairder bij meisjes dan rood), maten, materialen en zelfs aankoopdata en -plaatsen.
In tegenstelling tot enkele decennia geleden is het aanbod tegenwoordig breed en omvat het modellen in verschillende tinten en met stripfiguren, borduursels of voeringen van verschillende stoffen. Het doel: dat iedereen zijn ideale ‘randoseru’ heeft.
Comfortabel en goedkoop? Er zijn redenen om aan het eerste te twijfelen. En objectieve redenen om het tweede te ontkennen. De ‘randoseru’ zijn zwaar. Leeg weegt het klassieke model ongeveer anderhalve kilo, en Motoko Rich erkent dat wanneer er boeken, schriften, etuis of zelfs tablets aan worden toegevoegd, het gewicht kan oplopen tot meer dan vier kilo. In haar reportage vertelt ze bijvoorbeeld over een eerstejaars leerling die op een ochtend naar school vertrok met een rugzak van drie kilo. Dat lijkt misschien niet veel, maar het was ongeveer een zevende van zijn lichaamsgewicht.
Wat de prijzen betreft, legt Rich uit dat de gemiddelde prijs van de leren modellen rond de 380 dollar ligt, maar dat is slechts een richtlijn. Er zijn veel duurdere versies, die meer dan 500 dollar kosten of zelfs de grens van 1000 dollar overschrijden.
Het is natuurlijk niet nodig om zulke zware en dure tassen te kopen. Mainichi herinnert eraan dat fabrikanten alternatieven voor de traditionele leren tassen hebben ontwikkeld, zoals nylon versies die tussen de 650 en 1200 gram wegen (ver verwijderd van de 900-1500 gram van de oudere modellen) en voor minder dan 70 dollar te koop zijn. Een ander alternatief is te betalen voor een abonnement op rugzakken, waarbij je in ruil voor een maandelijks bedrag de tas om de zoveel tijd kunt vervangen.
Worden ze en Europa gebruikt? Het valt niet te ontkennen dat de ‘randoseru’ buiten Japan belangstelling hebben gewekt, wat blijkt uit het grote aantal artikelen dat de westerse pers er de afgelopen jaren aan heeft gewijd.
Een van de laatste artikelen verscheen enkele dagen geleden in El País, waarin een interview werd gepubliceerd met ouders uit San Sebastián die besloten hadden dat hun zoon met een van de Japanse rugzakken, een rood model, naar school zou gaan. Hun ervaring leerde hen dat de Japanse rugzakken hier niet zo goed ‘passen’ als in Japan. De kapstokken zijn niet zo ruim als in het Aziatische land en niet iedereen weet hoe ze ermee om moet gaan.
